Tematy seminariów - rok 2010

• Środa, 15 grudnia 2010: godz. 14 (sala konferencyjna, VI piętro)
Mgr Grzegorz Niedźwiedzki (IPAL):

Dinozaury drapieżne z triasu i jury Polski

---

• Czwartek, 9 grudnia 2010: godz. 14 (sala konferencyjna, VI piętro)
Dr Adam Halamski (IPAL):

Flory liściowe południowej Polski: taksonomia, dynamika, paleoekologia, paleogeografia

Flory liściowe znane są z obszaru rozciągającego się od obrzeżenia Gór Świętokrzyskich na zachodzie (Jędrzejów) przez przełom Wisły (Kazimierz Dolny), Wyżynę Lubelską (Chełm), Roztocze (Krasnobród, Potylicz) aż do okolic Lwowa (Podciemno). Ich wiek rozciąga się od środkowego kampanu do górnego mastrychtu. Szczątki roślinne zachowane są w osadach morskich (współwystępują z amonitami i belemnitami). Główne prace terenowe prowadzono w kamieniołomie w Krasnobrodzie. Wśród paproci stwierdzono obecność przedstawicieli rodzin długoszowatych (Osmundaceae), Gleicheniaceae i Matoniaceae. Iglaste, najliczniejsze pod względem ilościowym, reprezentowane są m.in. przez Geinitzia reichenbachii, Cunninghamites ubaghsii i Elatides cryptomerioides (w sumie 5 taksonów). Liście drzewiastych okrytozalążkowych są najbardziej różnorodne (w sumie 9 morfotaksonów), choć nieczęste. Najpospolitszym gatunkiem jest Debeya serrata (prawdopodobnie pierwotne trójbruzdowce – Eudicotyledones), ponadto można stwierdzić obecność przedstawicieli wawrzynowatych (Lauraceae), platanowatych (Platanaceae) i być może poleńcowatych (Monimiaceae).
We wszystkich stanowiskach zachodzi zasadnicza różnica między zróżnicowaną florą najwyższego kampanu i najniższego mastrychtu (okrytozalążkowe, nagozalążkowe) a ubogą (wyłącznie iglaste) florą najwyższego mastrychtu. Próba jest niewystarczająca dla przeprowadzenia ilościowej analizy klimatologicznej, jednak współwystępowanie licznych liści o brzegach ząbkowanych i mniej licznych całobrzegich wskazuje na klimat umiarkowanie ciepły, odpowiadający mniej więcej współczesnemu typowi śródziemnomorskiemu (roślinność rozwijająca się zimą, okres spoczynku w lecie). Zachowane szczątki roślinne pochodzą prawdopodobnie z nadbrzeżnych kseromorficznych lasów iglastych oraz z rozwijających się na niestabilnych stanowiskach w dolinach rzek lasów platanowo-wawrzynowych. Zgromadzony materiał pozwala w zdecydowany sposób opowiedzieć się po stronie rekonstrukcji paleogeograficznej dla mastrychtu Polski przedstawionej przez Jaśkowiak-Schoeneichową i Krassowską przeciwko standardowemu modelowi Świdrowskiej i Hakenberga. Flora kampanu i mastrychtu Polski południowej wykazuje najwięcej podobieństw z równowiekową florą Limburgii (Holandia południowa) oraz santońskimi florami Westfalii i podnóża gór Harzu.

---

• Środa, 24 listopada 2010: godz. 9:30 (sala konferencyjna, VI piętro) Mgr Grzegorz Sadlok (IPAL):

Skamieniałości śladowe z górnego kambru Wiśniówki Wielkiej w Górach Świętokrzyskich i ich znaczenie paleobiologiczne

Kamieniołom piaskowców kwarcytycznych w Wiśniówce Wielkiej (Góry Świętokrzyskie) stanowi największe w Polsce odsłonięcie utworów górnego kambru (furongu). Stanowisko to jest szeroko znane z występowania bardzo licznej i świetnie zachowanej ichnofauny. Na szczególną uwagę zasługują skamieniałości śladowe powstałe na skutek działalności życiowej trylobitów. Odsłonięte w Wiśniówce Wielkiej utwory mają więc zasadnicze znaczenie dla badań paleobiologicznych fauny bentonicznej późnego kambru ze szczególnym uwzględnieniem stawonogów. Pierwsze prace donoszące o występowaniu ichnoskamieniałości w Wiśniówce Wielkiej pochodzą z początku drugiej połowy ubiegłego stulecia. Pomimo wielu lat badań zespół skamieniałości śladowych z tego stanowiska jest wciąż niewystarczająco rozpoznany. Celem prezentacji jest przedstawienie nowych danych dotyczących ichnostratygrafii, paleośrodowiska, ichnotaksonomii oraz paleobiologicznej interpretacji wybranych skamieniałości śladowych. Dodatkowo zostanie omówiony problem czynników tafonomicznych, które doprowadziły do zachowania się tak bogatego zespołu ichnologicznego. W badanych utworach występują struktury sedymentacyjne, których genezę można łączyć z występowaniem mat mikrobialnych, są to: zmarszczki nałożone, struktury typu Kinneyia i Manchuriophycus (opisywane niegdyś jako ichnoskamieniałości) oraz struktury typu sand chips. Zróżnicowanie skamieniałości śladowych w profilu Wiśniówki Wielkiej jest znacznie wyższe niż dotychczas uważano. W kolekcji liczącej obecnie 1306 okazów rozpoznano 21 ichnorodzajów (w tym 10 nowych dla badanych utworów) oraz 34 ichnogatunki (w tym 22 nowe dla badanych utworów). Oprócz notowanych dotychczas klasycznych ichnogatunków Rusophycus polonicus i Cruziana semiplicata, którym przypisuje się istotne znaczenie w schemacie „Cruziana stratigraphy” Adolfa Seilachera, rozpoznano szereg nie notowanych wcześniej ichnogatunków. Część z nich jest wskaźnikowa dla środkowego kambru, a część dla dolnego ordowiku. Rozmieszczenie stratygraficzne tych skamieniałości śladowych w profilu Wiśniówki Wielkiej rzutuje negatywnie na możliwość wykorzystania schematu Adolfa Seilachera w podziale stratygraficznym. Zgodnie z obowiązującymi poglądami Cruziana semiplicata i Rusophycus polonicus zostały wytworzone przez ten sam organizm (trylobit Aphelaspis rara) i stanowią zapis jego powolnego przemieszczania się (Cruziana) i postoju (Rusophycus). Jednak zasięgi stratygraficzne obu ichnotaksonów oraz szczegółowa analiza morfologiczna Cruziana semiplicata przeczą tym twierdzeniom. Cruziana semiplicata z Wiśniówki Wielkiej jest strukturą żerową, a szczegółowe obserwacje morfologiczne i badania neoichnologiczne (z wykorzytaniem skorupiaków z gatunku Triops australiensis) pozwalają wysunąć alternatywną hipotezę odnośnie sposobu jej powstania. Skamieniałości śladowe występują w badanych utworach nie tylko na kontaktach pomiędzy kontrastującymi litologicznie warstwami, ale również w obrębie interwałów jednorodnych litologicznie. Obecność nor Diplocraterion oraz Skolithos w utworach drobnoziarnistych oraz występowanie piaskowcowych wypełnień Rusophycus w obrębie mułowców sugeruje, że muły denne w środowisku sedymentacji Wiśniówki Wielkiej charakteryzowały się podwyższoną odpornością na erozję. W połączeniu z obecnością struktur mikrobialnych świadczy to o bardzo sprzyjających warunkach dla zachowania ichnoskamieniałości, co tłumaczy występowanie w badanych utworach tak licznej i świetnie zachowanej ichnofauny.

---

• Poniedziałek, 15 listopada 2010: godz. 10:00 (sala konferencyjna, VI piętro)
prof. M. J. Benton oraz dr Felix Marx (University of Bristol, UK):

Quality of the fossil record

---

• Wtorek, 26 października 2010: godz. 10:00 (sala konferencyjna, VI piętro)
Mgr Przemysław Gorzelak (IPAL):

Mikro/nanostrukturalne i biogeochemiczne cechy stereomu wybranych współczesnych i kopalnych liliowców łodygowych

Liliowce (Crinoidea), podobnie jak inne gromady zaliczane do szkarłupni, posiadają szkielet pochodzenia mezodermalnego składający się z licznych płytek o unikatowej gąbczastej budowie (stereom). Szkielet szkarłupni zbudowany jest z wysokomagnezowego węglanu wapnia, który tworzy się w obrębie syncytium w procesie biologicznie kontrolowanej wewnątrzkomórkowej mineralizacji. W wielu pracach opublikowanych w renomowanych periodykach naukowych (m.in. w Science), wyrażany jest pogląd, że dane geochemiczne zawarte w „doskonale zachowanych” szkieletach kopalnych szkarłupni dostarczają wielu ważnych wskazówek dotyczących składu chemicznego dawnych mórz (w szczególności stosunku molowego Mg2+/Ca2+). Celem seminarium jest zaprezentowanie strukturalnej i biogeochemicznej charakterystyki szkieletu współczesnych i kopalnych liliowców łodygowych analizowanych na różnych poziomach organizacji. Badania porównawcze współczesnych liliowców łodygowych z wykorzystaniem zaawansowanych metod analitycznych pozwoliły podjąć próbę określenia wpływu procesów fizjologicznych, środowiskowych, a także diagenezy na możliwość odczytania elementów pierwotnej informacji nano- i mikrostrukturalnej i biogeochemicznej (wybrane składniki organiczne, pierwiastki śladowe oraz trwałe izotopy węgla i tlenu) w szkieletach liliowców kopalnych. Badania ukazały dużo bardziej złożony niż wyobrażany do tej pory obraz zróżnicowania pierwotnych sygnałów w szkielecie liliowców, a także poddały w wątpliwość dotychczasowe praktyki określania „jakości” zachowania szkieletów kopalnych liliowców. Jednak nowe informacje, to nie tylko zakwestionowanie dotychczasowych uproszczonych schematów interpretacji materiałów kopalnych liliowców, ale również nadzieja na bardziej świadome wykorzystywanie tych materiałów w przyszłych badaniach paleontologicznych (m.in. rekonstrukcjach paleośrodowiskowych).

---

• Piątek, 24 września 2010: godz. 14:00 (sala konferencyjna, VI piętro)
Dr Glen Merrill (Uniwersytet w Houston):

Iridium in Carboniferous rocks in central Texas, USA

---

• Czwartek, 13 maja 2010: godz. 10:00 (sala konferencyjna, VI piętro)
Dr Wojciech Majewski (IPAL):

Holoceńskie otwornice Antarktyki Zachodniej: implikacje taksonomiczne, ekologiczne i paleoklimatyczne

Antarktyka, wraz z uwięzionymi w jej lodach ogromnymi masami wody, stanowi kluczowy element hydrosfery. Ewentualne zmiany zachodzące na jej obszarze mogą mieć doniosłe znaczenie dla całego globu. Niestety z racji swojej izolacji geograficznej ciągłe, wieloletnie obserwacje meteorologiczne były tam prowadzone zaledwie od drugiej połowy XX-go wieku. W takich okolicznościach dla rozpoznania zarówno odległej w czasie, jak i tej całkiem niedawnej historii zmian środowiska naturalnego Antarktyki potrzebne jest odwołanie się do zapisu kopalnego.

Jedną z podstawowych grup mikroskamieniałości wykorzystywanych do badań paleośrodowiskowych w oparciu o rdzenie osadów morskich są otwornice. Niestety, ze względu na trudności logistyczne, większość rejonów Antarktyki jest słabo zbadana pod względem ich rozprzestrzenienia, preferencji ekologicznych, różnorodności taksonomicznej i morfologicznej. Dotychczas, brak było szczegółowych opracowań otwornic ze środowisk fiordowych Antarktyki Zachodniej, rejonu w którym zaobserwowano najbardziej dynamiczny na Półkuli Południowej wzrost temperatury w ciągu ostatniego półwiecza. Utrudniało to w znaczącym stopniu wykorzystanie tych mikroorganizmów przy interpretacjach paleoklimatycznych.

Zaprezentowany program badawczy wypełnia tę lukę. Dokonano przeglądu otwornic występujących w Zatoce Admiralicji (Wyspa Króla Jerzego), która jest jednym z najbardziej zróżnicowanych pod względem siedliskowym fiordów Szetlandów Południowych. W sumie wyróżniono 138 taksonów otwornic wapiennych, aglutynujących i nieposiadających szkieletu mineralnego. Dwa gatunki wapienne poddano szczegółowej analizie taksonomicznej i środowiskowej. Są to: Cribroelphidium webbi, pierwszy opisany z Antarktyki gatunek z rodziny Elphidiidae i Globocassidulina biora, najpowszechniej występująca otwornica wapienna. W badaniach wykorzystano zarówno metody stosowane w geologii (badania morfologiczne i populacyjne w rdzeniach) jak i w biologii (badania molekularne). Zaprezentowano także interpretację paleośrodowiskową zespołów otwornic z holoceńskich utworów z Firth of Tay (Półwysep Antarktyczny), które dostarczyły pierwszego zapisu wycofywania się lodowców po ostatniej epoce lodowej (ok. 10 000 lat) w rejonie na wschód od Półwyspu Antarktycznego. Analiza ta była pozytywnym testem przydatności informacji zgromadzonych w trakcie badań prowadzonych w Zatoce Admiralicji dla interpretacji mikropaleontologicznych w szeroko pojętym obszarze Antarktyki Zachodniej.

---

• Poniedziałek, 19 kwietnia 2010: godz. 10:30 (sala konferencyjna, VI piętro)
Prof. Andrzej Baliński i Dr Adam T. Halamski (IPAL):

Wstępne sprawozdanie z wyprawy paleontologicznej do Maroka; pokaz slajdów

W dniach 24 lutego – 17 marca 2010 Andrzej Baliński i Adam T. Halamski z Pracowni Paleobiologii Bentosu Instytutu Paleobiologii PAN brali udział w wyprawie do Maroka kierowanej przez Zdzisława Bełkę (Uniwersytet Poznański). Głównym celem wyprawy była eksploracja geologiczna, paleontologiczna i geochemiczna dolnodewońskich kopców mułowych na wzgórzach Hamar Laghdad w okolicach Erfoud (region Tafilalt, Maroko SE).

Fauna ramienionogowa kopców mułowych jest uboga (pojedyncze gatunki), ale charakterystyczna, podobnie zresztą jak w przypadku trylobitów (przedstawiciele rodzaju Scutellum). Oprócz ramienionogów z emskich kopców mułowych zebrano również liczne gatunki ze wszystkich pięter od pragu do famenu, w sumie około 50 gatunków. Fauna górnego famenu (do V) jest dość podobna do opisanej niedawno przez autorów fauny z Kowali (region kielecki); dotyczy to tak ramienionogów jak głowonogów. W czasie wyprawy badano również środkowodewońską rafę Aferdou el Mrakib (region Maïder). Bardzo liczna fauna ramienionogowa wykazuje znaczne podobieństwo do faun z Reńskich Gór Łupkowych i Gór Świętokrzyskich (profil Świętomarz-Śniadka w regionie łysogórskim).

Wstępne sprawozdanie, które zostanie przedstawione w dn. 19 kwietnia 2010, obejmie: ogólne wiadomości o topografii, klimacie i geologii badanych regionów; organizację wyprawy i życia codziennego na pustyni; streszczenie problemów naukowych, które uczestnicy mają zamiar rozwiązać; obserwacje dotyczące współczesnej flory i fauny Maroka.

---

• Poniedziałek, 8 lutego 2010: godz. 15:00 (sala konferencyjna, VI piętro)
Professor Niels Bonde (Institute of Geography & Geology; Copenhagen University and Fur Museum):

"DANEKRAE” - Law for protection of fossils

According to Danish law of fossil protection (1990), all rare, unique or otherwise important fossils (e.g. for exhibition purpose), belong to the state. When found, they have to be brought to the state (in casu – the Geological Museum) for evaluation. A reimbursement will be paid to finders/owners of such fossils, declared “DANEKRAE” (=Danish creature”). After 20 years nearly 600 fossils (among them one meteorite) are valuated as DANEKRAE, the most important of which, from our 2008 book, will be demonstrated in this presentation.

---

• Poniedziałek, 25 stycznia 2010: godz. 10:30 (sala konferencyjna, VI piętro)
Dr Barbara Kremer (IPAL):

Spektrometr Ramana i mikroskop sił atomowych (AFM) w badaniach paleontologicznych: przykłady zastosowań

Wynalezienie spektrometru Ramana, mikroskopu tunelowego (STM) oraz mikroskopu sił atomowych (AFM) umożliwiło podjęcie badań struktury i właściwości materii na poziomie ultra- i nanoskopowym. Badania na poziomie nano prowadzone są obecnie w nieomal wszystkich dziedzinach nauki i techniki, w tym także w naukach przyrodniczych. Te nowoczesne metody analityczne i obrazowania dopiero od niedawna znalazły zastosowanie również w paleontologii. Dzięki wykorzystaniu sił oddziaływań międzyatomowych możliwe stało się uzyskanie obrazu powierzchni z nanometrową rozdzielczością, jak również rozpoznanie właściwości fizycznych powierzchni badanej materii.

Na seminarium przedstawione zostaną ogólne zasady działania spektrometru Ramana i mikroskopu sił atomowych wraz z przykładami wykorzystania tych instrumentów w badaniach paleontologicznych i w naukach o Ziemi. Wskazane zostanie znaczenie spektrometrii ramanowskiej przy charakterystyce węglistej materii w kontrowersyjnych biomorficznych strukturach archaiku oraz przy określaniu stopnia jej termicznych zmian. Omówione zostanie także znaczenie obydwu technik analitycznych przy rozwiązywania problemu stanowiska systematycznego niektórych problematycznych mikroskamieniałości.

---

<< powrót