Tematy seminariów - rok 2009

• Poniedziałek, 23 listopada 2009: godz. 11:00 (sala konferencyjna, VI piętro)
Dr Michał Woszczyk (Zakład Geologii i Paleogeografii Czwartorzędu Uniwersytet im. Adama Mickiewicza w Poznaniu, Dzięgielowa 27, 61-680 Poznań):

Współczesne procesy sedymentacyjne w jeziorze Sarbsko w świetle danych geochemicznych

Jeziora przybrzeżne (zamknięte laguny) z uwagi na położenie w strefie kontaktu wód słodkich i zasolonych stanowią bardzo specyficzne środowiska sedymentacyjne. Specyfika ta wynika z jednej strony z okresowej zmienności warunków fizyko-chemicznych w wodach jeziornych związanej z rocznym rytmem wahań poziomu morza, a z drugiej strony z oddziaływania przyspieszonego wzrostu poziomu oceanu światowego w ciągu ostatnich kilkudziesięciu lat. Najnowsze wyniki uzyskane w jeziorze Sarbsko, płytkowodnym, izolowanym od Bałtyku i znacznie wysłodzonym zbiorniku pokazują, że przestrzenne zróżnicowanie zasolenia wód jest jednym z kluczowych czynników wpływających na przebieg procesów depozycyjnych, oraz na zróżnicowanie ekologiczne jeziora. Wykazano, że w okresie zimowych sztormów na Morzu Bałtyckim spod Bariery Sarbskiej do jeziora napływają wody podziemne o podwyższonym zasoleniu, a częstość tych napływów w ciągu ostatnich kilkudziesięciu lat znacząco zwiększyła się w odpowiedzi na podnoszenie się poziomu morza oraz wzrost częstości spiętrzeń sztormowych. Mieszanie się wód słodkich i zasolonych sprzyja dużej produktywności biologicznej i aktywności bakterii w jeziorze Sarbsko. Manifestują się one głównie w przemianach materii organicznej (DOM i SOM), co z kolei decyduje o reżimie tlenowym jeziora, a także o wewnętrznym obiegu biogenów (C, N, P) oraz S, Fe i Mn. Zmiany pH wód sterowane przez procesy mikrobiologiczne przekładają się także na możliwość strącania węglanów. Wykazano, że zawartość CaCO3 w osadach jeziora Sarbsko może się istotnie zmieniać w czasie w następstwie wahań pH w wodach naddennych i porowych. Ważnym czynnikiem decydującym o rodzaju powstających osadów i tempie ich pionowego przyrostu jest dynamika wody. Modelowanie hydrodynamiczne jeziora Sarbsko wykazało, że cyrkulacja wód w jeziorze jest bardzo intensywna i ściśle uzależniona od zmienności kierunków i prędkości wiatrów, a częstemu mieszaniu pionowemu podlega cała kolumna wodna. W takich warunkach na przeważającej części dna jeziora osady podlegają głębokiemu mieszaniu albo akumulacja osadów nie zachodzi w ogóle. Jedynie w pobliżu Bariery Sarbskiej występują warunki sprzyjające ciągłej i niezaburzonej sedymentacji.

---

• Poniedziałek, 26 października 2009: godz. 10:00 (sala konferencyjna, VI piętro)
Dr Mikołaj Zapalski (IPAL):

Dynamika wzrostu u Tabulata

Zarówno współczesne jak i kopalne koralowce używane są do rekonstrukcji środowiskowych i paleośrodowiskowych. Podstawą do takich rekonstrukcji jest dobrze udokumentowane przekonanie, że środowisko jest głównym czynnikiem regulującym wzrost kolonii koralowców. W zasadzie wszystkie dotychczasowe prace badały wzrost koralowców (tak kopalnych, jak i współczesnych) i jego cykliczność na poziomie kolonii, uśredniając tempo wzrostu i dane izotopowe z wielu osobników. Procesy wzrostu osobników i różnice w dynamice wzrostu pomiędzy osobnikami w kolonii nie były dotychczas badane. Wstępne wyniki badań jednej z grup denkowców (Favositina) pokazują dość dobrą korelację dynamiki wzrostu pomiędzy osobnikami, co mogłoby potwierdzac dotychczasowe obserwacje na poziomie kolonii. Jednak cykliczność wzrostu poszczególnych osobników w obrębie kolonii u Alveolitina (drugi z podrzędów w obrębie Favositida) nie daje się korelować. Poszczególne polipy alweolitesów były bardzo małe (milimetrowej średnicy), wzrastały więc w tym samym środowisku, różnice takie nie mogą być spowodowane czynnikami środowiskowymi. Wszystkie osobniki w kolonii reprezentują ten sam genotyp, a więc obserwowane różnice nie są spowodowane różnicami genetycznymi. Powstają zatem dwa pytania: 1. czy obserwowane różnice wzrostu w obrębie kolonii u Alveolitina są anomalią, czy raczej regułą, i 2. czy obserwowane różnice są tylko „szumem” wynikającym z braku dominujących czynników kontroli wzrostu (np. braku silnych różnic sezonalnych w strefie równikowej), czy też wzrost kontrolowany jest przez jakis dodatkowy, nierozpoznany czynnik.

---

• Wtorek, 16 marca 2009: godz. 10:00 (sala konferencyjna, VI piętro)
Prof. dr hab. Andrzej Baliński (IPAL):

Turnejska skrzemionkowana fauna ramienionogów z formacji Muhua, Południowe Chiny

Seminarium poświęcone będzie omówieniu wyników badań skrzemionkowanej fauny ramienionogów z wczesnego karbonu (środkowy turnej; formacja Muhua, Prowincja Guizhou, Południowe Chiny) prowadzonych wspólnie z prof. Yuanlin Sunem (Uniwersytet Pekiński). Wapienie formacji Muhua osiągają miąższość 2–8 m i odsłaniają się przy drodze między wioskami Muhua i Gedonguan. Badana fauna pochodzi z soczewek wapieni detrytycznych (olistolitów). Zsunięcia osadu razem z bentosem w głębsze partie zaowocowały niestety pokruszeniem większych okazów ale okazy małe (młodociane i mikromorficzne ramienionogi) są zachowane często bardzo dobrze. Zebrane stąd ramienionogi (kilka tysięcy okazów) i fauna towarzysząca to efekt wieloletnich prac i rozpuszczenia ok. 900 kg wapieni w kwasach octowym i mrówkowym. Dotąd wyizolowano tysiące okazów ramienionogów. Pomimo ograniczonego zasięgu czasowego i przestrzennego badanej formacji stwierdzono występowanie ponad 70 gatunków ramienionogów reprezentujących 11 rzędów. Tak wyjątkowo wysokie zróżnicowanie taksonomiczne ramienionogów z Muhua jest przede wszystkim efektem wyjątkowego stanu zachowania skamieniałości (okno tafonomiczne) wynikającym z silnego skrzemionkowania szkieletów kalcytowych. Środkowoturnejskie ramienionogi z formacji Muhua reprezentują zapewne szczytowy etap redywersyfikacji po kryzysie z pogranicza dewonu i karbonu znanym jako Hangenberg Event. Silnie zróżnicowana fauna ramienionogów w tym m.in. pojawienie się form wyspecjalizowanych i mikromorficznych zasiedlających specyficzne nisze ekologiczne przemawia za całkowitą odbudową ówczesnych biocenoz.

Po seminarium odbędzie się pokaz fotografii z różnych rejonów Chin.

---

• Wtorek, 17 lutego 2009: godz. 10:00
Dr Małgorzata Bieńkowska (IPAL):

Pochodzenie i ewolucja ryb z rodzin: igliczniowate (Syngnathidae) i brzytewnikowate (Centriscidae)

Przedmiotem seminarium jest wprowadzenie w zagadnienie pochodzenia i ewolucji igliczniowatych i brzytewnikowatych - ryb doskonałokostnych (Teleostei) zaliczanych do rzędu Gasterosteiformes. Ryby te znane są od eocenu do współczesności. Wykazują one specjalizacje do bytowania w zaroślach i środowiskach rafowych i pływania w pozycji pionowej. Najstarszy przodek tych ryb, przedstawiciel tego rzędu, znany jest z osadów górnokredowych Włoch. W oligocenie i dolnym miocenie (seria menilitowo-krośnieńska) Karpat Zewnętrznych obszaru Polski występują przedstawiciele obu rodzin. Przedstawiony zostanie zapis kopalny ewolucji igliczniowatych i brzytewnikowatych od eocenu do miocenu.

---

• Piątek, 16 stycznia 2009: godz. 10:00
Dr hab. Joachim Szulc (Uniwersytet Jagielloński):

Perspektywy wystąpień brekcji kostnych w triasie polskim - okiem sedymentologa

Powstanie tafocenoz typu Fossillagerstätte jest zasadniczo wypadkową dwóch czynników sprzyjających bądź niesprzyjających możliwożci zachowania materiału fosylnego. Pierwszym są warunki środowiskowe regulujące rozkwit bądź ubóstwo życia organicznego, drugim zaś potencjał zachowania pierwotnej biocenozy, wynikający z warunków pogrzebania szczątków organicznych. Rozpatrując w tym kontekście historię triasu na obszarze Śląska a i całej Europy Środkowej można wyróżnić okresy sprzyjające formowaniu bogatych tafocenoz kręgowców jak i okresy wybitnie niekorzystne dla formowania większych zespołów pogrzebania. Najistotniejszym, dla świata organicznego triasu, czynnikiem środowiskowym były warunki klimatyczne. Ze względu na położenie omawianego obszaru (tzw. zachodniej Tetydy) w strefie subtropikalnej konwergencji, dominował klimat generalnie gorący, ale wykazujący zmienność między reżimem suchym i półsuchym. W wyjątkowych i krótkich interwałach klimat ulegał większej pluwializacji. Można postawić tezę, że schemat litostratygraficzny triasu perytetydzkiego, szczególnie dla interwałów kontynentalnych, jest de facto zapisem klimatostratygraficznym. Na podstawie danych sedymentologicznych (m.in. obecności ewaporatów) potwierdzonych danymi paleontologicznymi, do okresów szczególnie niekorzystnych dla życia a więc okresów gorących i suchych, zaliczyć można: późny olenek - anizyk, późny ladyn - wczesny karnik a także schyłek karniku - wczesny noryk. W przypadku pierwszego z wymienionych interwałów, niewątpliwie moderujący wpływ wywierał zbiornik morski retu-wapienia muszlowego. Atrybutem mechanizmów sedymentacyjnych, stwarzających optymalne szanse dla formowania tafocenoz o charakterze Fossillagerstätte jest ich krótki i gwałtowny przebieg. W przypadku środowisk kontynentalnych, są to głównie, typowe dla klimatu półsuchego, katastrofalne opady nawalne i powodzie oraz wszelkiego rodzaju ruchy masowe; osuwiska, lawiny błotne itp. W przypadku środowisk morskich, najistotniejszym jest falowanie sztormowe oraz zjawiska tsunami, szczególnie efektywne w strefach okołolitoralnych. Analizując triasowy basen polski, największe szanse występowania tafocenoz kręgowców (potwierdzone zresztą praktycznie) istnieją w ekstremalnie płytkowodnych, klastyczno-węglanowych osadach środkowego pstrego piaskowca, w przybrzeżnych utworach najniższego wapienia muszlowego (dolne warstwy gogolińskie) i najwyższego wapienia muszlowego - dolnego kajpru, oraz w osadach równi mułowcowej warstw jarkowskich i zbąszyneckich (Arnstadt Fm.).

<< powrót